Historyk współczesności, humanista i filozof, badacz polityki i kultury, wielki polski pisarz, dziennikarz, podróżnik i reporter, doktor Honoris Causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Sofijskiego, Uniwersytetu Barcelońskiego, Uniwersytetu w Udine, wykładowca na wielu renomowanych uniwersytetach na obu półkulach, laureat ponad 40 nagród krajowych i zagranicznych.
Ryszard Kapuściński tak opisał to zdjęcie: moja pracownia na Pustola 16, druga połowa lat 80-tych.
Urodził się 4 marca 1932 r. w Pińsku na Polesiu (obecnie Białoruś) i całe swoje dorosłe życie – pond 50 lat – był w drodze, w podróży rozumianej jako owocne przeżywanie świata, zgłębianie jego tajemnic i prawd, szukanie odpowiedzi na pytania, które on stawia (Lapidaria 2005), a więc w podróżowaniu pojmowanym jako refleksja i filozofowanie. W swych tekstach łączył warsztat reportera, antropologa, etnografa, politologa i socjologa. Tworzył przekaz rzeczywistego obrazu świata i złożoności jego losów. Pochylał się nad każdym człowiekiem, bez względu na jego znaczenie, pozycję społeczną, warunki życia. Uczył szacunku do różnorodnych kultur.
Jedną z jego fascynacji były mechanizmy powstawania i istnienia systemów totalitarnych i samowładzy oraz czynniki rozpadu i upadku imperiów (Cesarz 1978, Szachinszach 1982, Imperium 1993). Był uważnym obserwatorem oraz analitykiem kultur i społeczeństw pozaeuropejskich. Dojrzewanie do przemian, rewolucje, upadek reżimów, zmiana systemów politycznych, konflikty narodowe i etniczne, świat bogactwa, przepychu, nędzy, biedy, strachu i śmierci są ukazane przede wszystkim z perspektywy poszczególnego człowieka, uwikłanego w splot wydarzeń politycznych i ich nieuchronnego wpływu na jego istnienie i udrękę egzystencji.
Inną wielką pasją Ryszarda Kapuścińskiego było poznawanie i rozumienie obcych kultur, zgodnie z przesłaniem Bronisława Malinowskiego, iż świat kultur nie jest światem hierarchicznym, nie ma kultur wyższych i niższych, tylko są kultury różne i równe. (Ten inny, 2006). Jego doświadczanie spotkania z Innym w podróżach reporterskich jest głęboko przeniknięte myślą filozoficzną Emanuela Levinasa oraz filozofią dialogu Józefa Tischnera. Szacunek dla tożsamości drugiego człowieka, branie za niego odpowiedzialności postrzegał Kapuściński jako obowiązek etyczny współczesnego wielokulturowego świata.
Ryszard Kapuściński nieustannie stawiał pytania, na które nie ma prostych odpowiedzi. To pytania o istotę Dobra i Zła, Cnoty i Występku, Piękna i Brzydoty. Są to ważne pytania ponadczasowe i uniwersalne. Pytania zarówno intelektualisty, jak i prostego człowieka, wyrażające obawy, lęki i nadzieje związane z losem współczesnego świata. Jego Lapidaria – sześć tomów w tym cyklu powstałych w latach 1990 – 2007- niosły wiarę w możliwość wyjścia z labiryntu niepewności i zagubienia jednostki w zglobalizowanym świecie.
Ryszard Kapuściński był przede wszystkim wielkim reporterem, który zrewolucjonizował reportaż, faktografii używał jako tworzywa narracji literackiej i pokazał, że dziennikarstwo może być sztuką. Wyznawał koncepcję nowego tekstu, fragmentu i collage’u. W jego reportażach klimat, nastrój, aura i ludzkie afekty nabierały tego samego znaczenia co same wydarzenia.
Był mistrzem i punktem odniesienia dla wielu dziennikarzy z całego świata. Miał własną wizję dziennikarstwa, opartą na wartościach i poszukiwaniach prawdy, którą chciał przekazać młodemu pokoleniu dziennikarzy. Wizja ta sprzeciwiała się wielu współczesnym praktykom środków masowego przekazu. Uprawiał dziennikarstwo zaangażowane, walczące, podtrzymujące społeczną więź i wspólnotę ludzką. Stwarzał tu nowe horyzonty i wytyczał trasy. Był wielkim wizjonerem, podkreślał wielokrotnie, że praca reportera to nie profesja dla cyników.
Chociaż Kapuściński ubolewał, że wielokrotnie obowiązki odsuwają go od pisania to z entuzjazmem spotykał się z młodymi dziennikarzami i czytelnikami. Często było to w formie dyskusji i wykładów lub warsztatów. Był profesorem wizytującym wiele uniwersytetów, m. in. W Filadelfii, Kolumbii, Wenezueli, Oxfordzie, Berlinie, Madrycie, czy Warszawie. Był pasjonatem zawodu i miał głębokie poczucie misji. Dzieląc się swoją fascynacją powodował, że wielu młodych ludzi po przeczytaniu jego książek po raz pierwszy zaczęło poważnie myśleć o uprawianiu zawodu reportera.
Zmarł 23 stycznia 2007 pozostawiając swoje dzieła i zawarte w nich przemyślenia i idee w umysłach ludzi na wszystkich kontynentach; jego książki zostały przetłumaczone na ponad trzydzieści języków świata.
Ryszard Kapuściński jako korespondent PAP w Rio de Janerio.
Wykaz dzieł Ryszarda Kapuścińskiego:
1962 Busz po polsku
1963 Czarne gwiazdy
1968 Krigiz schodzi z konia
1969 Gdyby cała Afryka
1969 Che Guevara – Dziennik z Boliwii
1970 Dlaczego zginął Karl von Spreti?
1975 Chrystus z karabinem na ramieniu
1976 Jeszcze dzień życia
1978 Wojna futbolowa `
1978 Cesarz
1982 Szachinszach
1986 Notes (tomik wierszy)
1988 Wrzenie świata (zbiór)
1990 Lapidarium
1993 Imperium
1995 Lapidarium II
1997 Lapidarium III
1998 Heban
2000 Lapidarium IV
2000 Z Afryki (album fotograficzny)
2001 Lapidarium V
2003 Autoportret reportera
2004 Podróże z Herodotem
2006 Prawa natury (tomik wierszy)
2006 Ten Inny
2007 Lapidarium VI
Po śmierci Ryszarda Kapuścińskiego wydano:
2007 Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku
2008 Dałem głos ubogim
